Pierwsza polska instalacja koncertowego systemu dźwięku przestrzennego L-Acoustics L-ISA Immersive Hyperreal Sound

15 październik 2019

Gdy na początku tego roku rozmawiałem przed koncertem Andrea Bocellego w ERGO Arenie z Jerzym Kubiakiem z Fotis Sound o tym, kiedy można się spodziewać w Polsce pierwszego koncertu zrealizowanego przez Fotis Sound w systemie L-Acoustics L-ISA, odparł, że to przynajmniej dwa-trzy lata. Dzięki bliskiej współpracy Jurka z Wojtkiem Mazurkiem z firmy Audio Plus, i ich wspólnemu uporowi, nastąpiło jednak znaczne przyspieszenie sytuacji :-) I oto jesteśmy świeżo po pierwszym, w pełni „polskim” koncercie w systemie L-ISA – bo bohaterem tego koncertu był Zbigniew Preisner i jego Muzyka, a system nagłośnieniowy zainstalowała firma Fotis Sound z Jerzym Kubiakiem jako inżynierem systemu i Przemysławem Naguszewskim jako realizatorem miksu -a wszystko to przy wydatnym wsparciu technicznym ze strony dystrybutora i centrali L-Acoustics.

Radek Barczak

Koncert z okazji 40-lecia pracy artystycznej Zbigniewa Preisnera miał wydźwięk ogólnoświatowy i europejski. Z wielu powodów. Chyba nie doceniamy w Polsce na odpowiednim poziomie znaczenia twórczości Zbigniewa Preisnera. To światowa gwiazda muzyki filmowej, stawiana w jednym szeregu obok Ennio Morricone, Hansa Zimmera, czy Jamesa Hornera. Jego sława i ranga wydarzenia, jakim był koncert z okazji 40-lecia pracy twórczej Kompozytora, a także jego dbałość o brzmienie koncertów i preferencje brzmieniowe związane z pogłosami i przestrzenią, były bardzo istotnym argumentem dla zastosowania systemu L-ISA podczas tego koncertu. To bardzo ważne, gdyż nie można sobie tak po prostu kupić system L-ISA czy zamówić na koncert nagłośnienie L-Acoustics w systemie L-ISA. To producent tego systemu – L-Acoustics - weryfikuje, czy nagłośnienie danego koncertu systemem L-ISA ma sens i czy Artysta wpasowuje się w portfolio L-Acoustics. Gdy padła propozycja zrealizowania koncertu Zbigniewa Preisnera, nie było żadnego problemu ze wsparciem tego wydarzenia przez L-Acoustics. Tym bardziej, że miał to być pierwszy w Europie koncert z orkiestrą w systemie L-ISA Wide 7.1 z dodatkowymi sześcioma punktami surroundowymi z systemu L-ISA – czyli łącznie system L-ISA działał w trybie 13.1.

L Acoustics L ISA Fotis Sound Preisner concert conf Fotios Tzokas Miroslaw Michalak Wojciech Mazurek 1024

W związku z tym wydarzeniem w naszej branży w mamy kilku bohaterów. Niewątpliwie najważniejszym jest Fotios Tzokas – właściciel firmy Fotis Sound, który od wielu wielu lat jest najważniejszą w naszym regionie Europy firmą rentalową współpracującą z L-Acoustics. To jego firma ma największe doświadczenie w pracy z systemami nagłośnieniowymi L-Acoustics. Dzieje się tak w dużym stopniu dzięki wsparciu polskiego partnera dystrybucyjnego L-Acoustics, firmy Audio Plus z Łomianek, która organizuje szkolenia i zapewnia pomoc sprzętową oraz wsparcie inżynierskie. W naturalny sposób Fotis Sound ze swoim znakomicie przygotowanym zespołem fachowców - inżynierów systemów, realizatorów, riggerów i techników scenicznych - był dla Audio Plus pierwszym wyborem do zrealizowania pierwszego „polskiego” koncertu L-ISA.

Zwłaszcza, że Jerzy Kubiak – inżynier systemów współpracujący z Fotis Sound i Audio Plus, przeszedł pełen zakres szkoleniowy L-Acoustics, włącznie ze szkoleniem z systemów L-ISA. Jest jedynym w Polsce specjalistą od systemów L-Acoustics z najwyższym certyfikatem, w tym również L-ISA. To na jego barkach spoczęło przygotowanie projektu nagłośnienia na ten koncert.

W przygotowaniach do koncertu firma Fotis Sound otrzymała wydatną pomoc zarówno ze strony dystrybutora, jak samego producenta. Wszelkie sprawy związane z projektem były weryfikowane na bieżąco z oboma partnerami Fotis Sound. Jak się wyraził sam Jerzy Kubiak – wsparcie ze strony Audio Plus dawało niesamowity komfort w trakcie procesu przygotowań do tego koncertu i niesamowicie ułatwiło kontakt z przedstawicielami L-Acoustics. Dotyczyło to nie tylko wsparcia merytorycznego, ale również sprzętowego – procesory L-Acoustice L-ISA trafiły do firmy Fotis Sound na kilka dni przed próbami, tak, by w spokoju, jeszcze w magazynie Fotis Sound, przygotować i przećwiczyć pełną konfigurację systemu.

W związku z tym, że na scenie była orkiestra symfoniczna, chór i soliści, zdecydowano się na konfigurację L-ISA Wide Extended, z siedmioma gronami na froncie złożonymi z identycznych modułów. Taka konfiguracja daje szersze i wyraźniejsze pozycjonowanie położenia instrumentów, niż w przeznaczonej raczej do produkcji „rozrywkowych” konfiguracji Focus z mocniejszymi trzema gronami centralnymi.

W Tauron Arena powieszono 5 gron po 12 modułów L-Acoustics KARA oraz dwa skrajne grona po 9 modułów L-Acoustics KARA. Jerzy Kubiak zdecydował o podwieszeniu się w dwóch punktach na grono bezpośrednio do kraty, bez niezależnych wciągarek dla każdego grona z przystawką typu delta do kierunkowania grona za pomocą wciągarek. Grona zostały bardzo precyzyjnie skątowane na kracie. To rozwiązanie okazało się bardzo stabilne i pewne.

Pasmo subbasowe było zrealizowane z dwóch centralnie zawieszonych gron po 4 suby L-Acoustics KS28, oba grona w trybie kardioidalnym. Grona były powieszone w schodkowej konfiguracji end-fired w taki sposób, by zminimalizować powrót niskiego pasma na scenę. A było to o tyle istotne, że orkiestra symfoniczna i fortepian oraz wokaliści byli nagłośnieni mikrofonami pojemnościowymi, a większość instrumentów omikrofonowano z dalekiego pola. Zagwarantowanie dużego odstępu od sprzężeń w pełnym zakresie pasma leżało u podstaw naturalnie brzmiącego miksu.

Po raz pierwszy w Europie wykorzystano konfigurację L-ISA w trybie surroundowym 13.1. System 7.1 to był system frontowy. Kanały surroundowe ustawione na szczycie drugiego wieńca w chodnikach wejściowych na widownię znalazły się w 1/4 długości płyty, połowie i przy końcu długości płyty. Zostały nagłośnione słupkami L-Acoustics SYVA „podciętymi” na 200 Hz – dół pogłosów w żaden sposób nie wpływa na kierunkowość sygnałów, a wręcz ją osłabia. Mieliśmy pewne wątpliwości – my, czyli zaproszeni na koncert ludzie z branży, czy L-Acoustics SYVA, która ma propagację 140° i według producenta jest dedykowana do grania maksymalnie do 35. metra, poradzi sobie z graniem na ponad 45 metrów, a nawet 48 metrów... Obawy okazały się płonne – był nawet headroom o wartościach 6-8 dB. Kanały surroundowe zostały oczywiście odpowiednio poopóźniane względem systemu frontowego. Opóźnienia były ustawiane w trakcie odsłuchiwania, gdyż jedynie takie rozwiązanie dawało szansę, że w tak szerokiej przestrzeni uda się ustawić optymalne opóźnienia.

Już poza systemem L-Acoustics L-ISA, jako front-fill wykorzystano zestawy L-Acoustics ARCS Wide oraz 4 L-Acoustics X8. Jako out-fill zawisły dwa grona, złożone z najnowszych modeli zestawów głośnikowych z serii L-Acoustics ARCS, dostarczone przez Audio Plus: ARCS A15 – 2x Focus i 1x Wide.

Procesor L-Acoustics L-ISA integruje się m.in. z konsoletami DiGiCo SD i Avid VENUE S6L – Przemysław Naguszewski zdecydował się na użycie do miksu konsolety DiGICo SD7.

Do procesora L-ISA są kierowane kanały wejściowe z konsolety. Może on przyjąć do 96 kanałów i zostały wykorzystane pełne możliwości procesora.

Na scenie mieliśmy orkiestrę symfoniczną Sinfonia Varsovia, która była omikrofonowana głównie Schoepsami. Sekcja smyczkowa była ujęta pulpitami mikrofonami overheadowymi. Harfa była ujęta jednym mikrofonem pojemnościowym i mikrofonem kontaktowym marki Schertler. Fortepian był ujęty na 3 mikrofony. Ponadto podczas koncertu na syntezatorach zagrał Józef Skrzek. Wystąpił również mieszany Chór Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz soliści - Lisa Gerrard, Teresa Salgueiro, Edyta Krzemień, Anja Rubik oraz aktor Jerzy Trela.

Sygnały ze sceny, przez podłączone po Optocore stageboxy MADI-Rack 192 kHz, trafiały do frontowej konsolety DiGiCO SD7. Miks do systemu L-Acoustics L-ISA odbywał się w całości na SD7, natomiast procesorowanie pogłosami Lexicon kanałów surroundowych odbywało się na analogowej konsolecie Midas Heritage 4000. Trafiały do niej pojedyncze kanały solowe (instrumentaliści i wokaliści) oraz grupy orkiestrowe i chóralne.

Dla stworzenia pożądanej przez Zbigniewa Preisnera pogłosowej aury wykorzystano dwa procesory Lexicon 960L, dwa procesory Lexicon 480L i jeden Lexicon 224X.

Sygnał do procesorów L-Acoustics L-ISA trafiał z konsolet DiGiCo SD7 za pośrednictwem konwertera DirectOut, gdzie elektryczny sygnał MADI BNC z SD7 był zamieniany na MADI optyczne. Zwrotnie miksowane sygnały trafiały do SD7, skąd były dystrybuowane do poszczególnych gron i pozostałych elementów systemu nagłośnieniowego.

L-Acoustics L-ISA jest immersyjnym systemem nagłośnienia z obiektowym systemem miksowania. Daje on możliwość pozycjonowania źródeł dźwięku w przestrzeni lewo – prawo, przód – tył, a z dodatkowymi głośnikami Elevation, w pewnym zakresie również góra – dół. Procesor wykorzystuje szeroki wachlarz zjawisk z dziedziny psychoakustyki i stwarza niezwykle realistyczne wrażenie przestrzeni 3D.

Ruch lewo – prawo daje w systemie L-ISA płynne pozycjonowania. Pojedynczy sygnał rzadko kiedy jest reprodukowany przez pojedyncze grono. Zwykle sygnał wychodzi na dwa lub nawet trzy grona – w zależności od ustawienia pozycji „obiektu” w miksie i szerokości panoramy. Wiadomo, że jeśli przez sąsiadujące źródła dźwięku reprodukowany jest identyczny sygnał, istnieje duże ryzyko powstawania filtrów grzebieniowych. Zawarte w processingu L-ISA algorytmy opracowane przez L-Acoustics rozwiązują ten problem niwelując powstające comb-filtry nieomal do zera. Opracowanie tych filtrów tak, by ich działanie było niesłyszalne, to ogromne wyzwanie. I gdy zastanowić się nad tym, jaką ilość obliczeń musi wykonać L-ISA Processor i ile jest zmiennych, końcowy efekt brzmieniowy wzbudza we mnie ogromny szacunek dla twórców i projektantów elementów tego systemu...

Procesory L-ISA są wyposażone w bardzo naturalnie brzmiące algorytmy pogłosu z pięknym, w razie potrzeby długim wybrzmieniem pozbawionym jakichkolwiek nieprzyjemnych artefaktów w postaci metalicznych przydźwięków itp. Zespolenie mechanizmu pogłosu z zaimplementowanymi filtrami kreującymi symulację ruchu przód – tył, stwarza bardzo realistyczną głębię sceny. Warto podkreślić, że pozycję danego instrumentu / sygnału w miksie można ustawić z poziomu konsolet DiGiCo SD i Avid VENUE S6L za pośrednictwem dedykowanych powierzchni X-Y, lub w aplikacji L-ISA Controller.

Fakt wykorzystania siedmiu gron zamiast dwóch sprawia, że pojedyncze grona systemu L-ISA nie muszą grać tak głośno, jak w klasycznym systemie stereo.

Jest więc z jednej strony wrażenie, że system gra ciszej, a przy tym gwarantuje pełny przekaz pozycji instrumentów w miksie. Z drugiej strony wykorzystanie na przykład siedmiu gron zapewnia większą dynamikę oraz większy headroom. A to pozwala na „odepchnięcie” się w kulminacyjnych momentach koncertu i spotęgowanie wrażenia dynamiki w tych momentach.

Koncert poprzedziła zorganizowana przez Audio Plus konferencja prasowa, którą otworzył Paweł Kuhn - dyrektor marketingu firmy Audio Plus.

Część merytoryczną poprowadzili goście z L-Acoustics. O historii firmy na początek opowiedział Florian Kunz (Sales Manager).

Drugi w kolejności Frédérick Blanc-Garin (L-ISA Labs Engineer) przedstawił genezę powstania systemu L-ISA.

Sergey Becker (Application Engineer) omówił różnice między klasycznym systemem stereo a systemem L-ISA w podstawowych parametrach.

Na przykład trafiający w przekonanie większości parametr Max SPL – przykładowe porównanie konfiguracji systemu frontowego stereo w opozycji do systemu L-ISA ukazało, że w punkcie pomiaru system stereo generował 103.6 dB (A), zaś L-ISA 105.3 dB (A). Dodatkowo Sergey Becker z L-Acoustics podkreślał różnice w rozdzielczości kątowej systemów stereo i L-ISA, związanego z tym wiarygodnego pozycjonowania w panoramie oraz bardziej wyrównane pokrycie nagłaśnianej przestrzeni systemem L-ISA.

System L-ISA może pracować z dowolnymi systemami nagłośnieniowymi L-Acoustics. Na potrzeby pierwszej próby „na sucho” w magazynie Fotis Sound, jeszcze bez muzyków, a jedynie z sesjami wielośladowymi, Jerzy Kubiak przygotował środowisko odsłuchowe będące przeskalowanym systemem zaprojektowanym na koncert w Tauron Arenie. Było to 7 zestawów L-Acoustics X8 + subbas KS28 oraz 6 surroundowych zestawów 5XT. Ta przeskalowana wersja systemu została zainstalowana kilka dni przed koncertem w małej hali Tauron Areny na dwudniową sesję prób w pełnym składzie muzyków. Każdego dnia prób cały program koncertu został zagrany dwa razy. Dopiero wówczas system przeniesiono do dużej hali i zainstalowano w pełnej wersji (elementy nagłośnienia podczas koncertu były opisane wcześniej). Próba generalna na dużej hali odbyła się w dniu koncertu.

Predykcję systemu nagłośnieniowego standardowo przygotowuje się w dedykowanej aplikacji L-Acoustics SoundVision. Oprogramowanie L-ISA Controller importuje z pliku SoundVision pozycję gron i głośników na potrzeby pozycjonowania dźwięku. Sterowanie końcówkami i strojenie systemu odbywa się naturalnie w L-Acoustics LA Network Manager. Od strony praktycznej - sceny można zapisywać albo w konsolecie, albo w dedykowanej aplikacji sterującej systemem L-ISA Controller. Między scenami jest możliwe ustawienie płynnego przejścia wartości parametrów z automatycznym fade'em włącznie. System świetnie się integruje przez protokół OSC na przykład z systemami automatycznego trackingu, tak przydatnymi choćby w aplikacjach teatralnych. Ale również podczas koncertu z okazji 40-lecia pracy twórczej Zbigniewa Preisnera taki system by się przydał :-) W kilku momentach koncertu, przed sceną z jednej strony na drugą przechodził flecista (Jacek Ostaszewski, m.in. zespół Osjan) i skrzypek (Zbigniew Paleta, Piwnica pod Baranami) – Jerzy Kubiak na bieżąco przesuwał pozycję tych muzyków w L-ISA Controller za pomocą dotykowego ekranu. Efekt brzmieniowy był bardzo realistyczny.

Dla mnie to był drugi koncert nagłaśniany systemem L-ISA. Za każdym razem mnie osobiście dźwięk oczarował. Pełna nazwa systemu – L-ISA Immersive Hyperreal Sound – doskonale oddaje kwintesencję dźwięku w tym systemie. Zaawansowane pozycjonowanie instrumentów daje dodatkowe możliwości w miksowaniu planów dźwiękowych. Umożliwia daleko dokładniejsze kreowanie przestrzeni dźwiękowej. Można to postrzegać jako „efekciarstwo”, można trywializować, że to wszystko po to, żeby L-Acoustics mógł sprzedać więcej głośników i wzmacniaczy... Można. Ale dla mnie – jako słuchacza i realizatora dźwięku – to nowe doznania. L-ISA zmienia sposób myślenia o miksie koncertowym i możliwym do uzyskania brzmieniu miksu. To jest niewątpliwie nowa jakość w dźwięku koncertowym. Zaangażowanie zarówno producenta, jak i dystrybutora świadczy o wadze, jaką przykładają do tej technologii. Moim zdaniem jest to kierunek rozwoju dla branży nagłośnieniowej. Nie słyszałem dotąd tak plastycznego miksu orkiestry symfonicznej. Oczywiście, złożyło się na to wiele elementów... Przede wszystkim najważniejsze w każdym koncercie – na scenie znaleźli się znakomici Muzycy i Wykonawcy, świetna Orkiestra i Chór. Drugi element, to sposób powieszenia gron według projektu Jerzego Kubiaka, zapewniający odpowiednią kierunkowość dźwięku (grona z 12 elementów) i wynikającej stąd ciszy na scenie. Istotne było również optymalne wystrojenie systemu. Trzeci element, to perfekcyjne omikrofonowanie orkiestry overhead'owo najwyższej klasy mikrofonami. No i nie wolno zapomnieć o decydującej roli Przemka Naguszewskiego - realizatora frontowego odpowiedzialnego za cały miks. To jego wizja miksu orkiestry mnie oczarowała. Od początku do końca. Włącznie ze zróżnicowanym podejściem do miksu fortepianu w zależności od jego roli – jako instrument solowy, jako akompaniujący i jako element aranżacyjno-orkiestrowy. Przemku - ogromne chapeau bas.

I nawet pomijając kwestie pozycjonowania i tego całego 3D – miksy w systemie L-ISA brzmią pełniej, gęściej, szlachetniej, z większą kulturą i większą dynamiką, niż w klasycznym systemie stereo. To ogromna wartość dodana w przypadku osób wrażliwych na brzmienie. Wiadomo, że taka realizacja jest droższa, niż klasyczna produkcja z systemem stereo lub LCR. Ale czy na tyle droższa, że niemożliwa? Koncert z okazji 40-lecia pracy twórczej Zbigniewa Preisnera pokazał, że jest to możliwe. Na koncert sprzedało się ponad 95% biletów. Nie tanich biletów... I z kim ze słuchaczy rozmawiałem, każdy był pod ogromnym wrażeniem klasy brzmienia tego koncertu. A byli to „wyrobieni” słuchacze – muzycy i realizatorzy dźwięku.

Zainteresowanie technologiami dźwięku immersyjnego w branży nagłośnieniowej jest co raz większe. Ciekawe, kogo z Was zaskoczy, że ustawienia miksu przestrzennego z procesora L-ISA można wyeksportować do słuchawkowych procesorów odsłuchu osobistego 3D firmy KLANG? :-) Immersyjny dźwięk na koncertach to moim zdaniem przyszłość branży, a L-Acoustics z systemem L-ISA Immersive Hyperreal Sound wyznacza kierunek rozwoju.