Fohhn Audio – z wizytą u producenta

Nasza wycieczka do Fohhn Audio miała trwać 3 dni. Plus dojazd... w sumie pięć. W sezonie 5 dni to baaaardzo dużo czasu :-P Ale program zapowiadał się świetnie... W planach była całodniowa wizyta w hali prezentacyjnej Fohhn Sound Lab oraz udział w instalacji największego koncertowego systemu liniowego Fohhn Audio Focus Venue i dwa koncerty – jazzowy i klasyczny.

Do niedawna systemy nagłośnieniowe Fohhn Audio sprawdzały się w instalacjach i średniej wielkości plenerach. Fohhn Focus Venue – wywraca w pewnym stopniu panującą na rynku równowagę. Najmłodsze dziecko, nad którym prace trwały ponad 6 lat, to duży koncertowy system liniowy mogący ograć nawet stadion piłkarski. Ale o tym później.

 

Pierwszy dzień spędziliśmy w centrali firmy w Nürtingen, gdzie w znakomicie zaadaptowanej hali prezentacyjnej Fohhn Sound Lab mogliśmy się zapoznać z pełną ofertą produkowanych systemów nagłośnieniowych. I posłuchać każdego systemu tego producenta! Ralf Freudenberg poświęcił nam cały dzień na prezentację opracowanych przez Fohhn Audio technologi podpierając wszystko od razu przykładami w postaci odsłuchów konkretnych modeli.

 

Fohhn jest niewątpliwie jednym z liderów wśród technologii kolumn dźwiękowych i kierunkowania wiązki. Ale w ofercie są też klasyczne zestawy głośnikowe, monitory estradowe i subbasy. Faktem jest, że Fohhn Audio od zawsze był kojarzony z najwyższej klasy kolumnami. Najwyższa klasę tego typu urządzeń nagłośnieniowych Fohhn Audio wręcz zdominował. Systemy Fohhn Audio trafiły choćby do tak prestiżowych instalacji, jak Opéra Bastille w Paryżu, sala Bundestagu w Bonn czy paryski Port Lotniczy im. Charles'a de Gaulle'a. Tych miejsc jest setki.

 

Od 2005 roku rozwijane jest niezwykle mocne DSP i oprogramowanie sterujące Fohhn Audio Soft komunikujące się w standardzie Fohhn-NET. Należy podkreślić, że wszystkie rozwiązania stosowane przez tego producenta to rozwiązania autorskie. Od 2005 roku trwały też prace nad sterowaniem wiązką dźwięku – umożliwił to potencjał DSP. Pierwsze zestawy ze sterowaniem wiązką dźwięku pojawiły się w roku 2009. Warto podkreślić, że Fohhn oficjalnie od roku 2012 udostępnia technologię kierunkowania wiązki subbasów (Focus Sub Arrays). W roku 2017 wprowadzona została technologia Beam Steering v.2.0 o znacznie rozszerzonych możliwościach . Od razu została zaimplementowana m.in. w mającym rok wcześniej premierę systemie Focus Venue oraz w dostępnym od 2011 roku systemie Focus Modular. W roku 2017 na rynek trafiła też druga generacja systemów Focus Linea DL.

Źródeł sukcesu rozwiązań nagłośnieniowych Fohhn Audio należy upatrywać w fundamentalnych zasadach tego producenta – bezkompromisowość konstrukcji, z którą wiąże się stosowanie najwyższej klasy komponentów, daleko posunięta kontrola jakości, samodzielnie zaprojektowane DSP z dopracowaną funkcjonalnością kontroli pracy systemów i dopracowywane autorskie oprogramowanie. Adekwatna jest również cena rozwiązań :-) . Ale coś za coś – o potencjale brzmieniowym pełnej palety systemów mogliśmy się od razu przekonać w hali prezentacyjnej. I trzeba przyznać, że wszystkie systemy zrobiły na uczestniczących w prezentacji niezwykle pozytywne wrażenie. W zależności od potrzeb i zastosowań, zakres oferty Fohhn Audio jest w stanie sprostać każdym wymaganiom, od niewielkich systemów mobilnych, niewielkie instalacje stałe, przez sale konferencyjne, sale kinowe, koncertowe, teatry i opery, przez średnie imprezy plenerowe, aż po duże plenery i duże sale koncertowe. Nie wszędzie trzeba stosować systemy z kierunkowaniem wiązki, dlatego w ofercie nadal istotną część oferty stanowią klasyczne systemy kolumnowe oraz tradycyjne zestawy point source. Linia subbasów jest również dość szeroka, obejmuje niewielkie modele – aktywne i pasywne, na przykład 2 x 8”, ale są też średniej wielkości na 15” i 18” przetwornikach i największe, potężne PS-850, subbasy zaprojektowane dla systemu Focus Venue.

 

W plenerze konfiguracja nagłośnienia nie stawia tak dużych wymagań, jak nagłaśnianie koncertów i wydarzeń w halach widowiskowo-sportowych, salach koncertowych czy teatrach. Zwykle podczas pleneru nagłaśniany jest plac, boisko, stadion. W plenerze przeważnie nie musimy się liczyć z odbiciami od ścian, sufitu, wieńców balkonów. Skontrolowanie propagacji dźwięku klasycznym systemem liniowym wystarcza, by minimalizować odbicia, które zawsze degradują źródłowy sygnał przez powstające filtracje grzebieniowe i rozmycie impulsów. W pomieszczeniach zamkniętych jest dużo trudniej. I tu z pomocą przychodzą systemy firmy Fohhn Audio.

 

Technologia kierunkowania wiązki dźwięku umożliwia bardzo precyzyjne pokrycie dźwiękiem konkretnej przestrzeni. Wręcz co do kilku centymetrów. Minimalna wartość kąta przy kierunkowaniu i zdefiniowaniu wysokości wiązki dźwięku to 0.1°. Oczywiście, klasycznym systemem liniowym w znacznej mierze również jesteśmy w stanie to zrobić, ale ewentualna zmiana wiąże się z koniecznością mechanicznego przekątowania systemu. W przypadku systemów firmy Fohhn Audio, zmiany propagacji są dokonywane elektronicznie. W każdej chwili, wraz ze zmianą nagłaśnianej przestrzeni (na przykład zmniejszenie ilości modułów sali konferencyjnej) lub zmianą ilości sektorów miejsc na widowni dla słuchaczy, możemy dopasować propagację systemu. Dodatkowo systemy z kierunkowaniem wiązki dźwięku firmy Fohhn Audio są wyposażone w szereg narzędzi optymalizacji wiązki, czego w klasycznych systemach liniowych nie ma.

Fohhn Audio udostępnia regulację kąta wiązki dźwięku w zakresie +/-40° z dokładnością do 0.1°. To naprawdę dużo. Większość producentów nie przekracza zakresu +/-30°.

 

Technologicznie Fohhn Audio poszedł dalej, niż konkurencja. Dostępna jest nie tylko regulacja pochylenia wiązki dźwięku, ale również określenie jej „szerokości” w pionie (czyli wysokości wiązki) oraz zdefiniowanie centrum akustycznego wiązki (!). Pierwszy parametr pozwala wybrać „grubość” wiązki w pionie – od 0° do 90°, z dokładnością do 0.1°. Zdefiniowanie centrum akustycznego wiązki w ekstremalnych sytuacja umożliwia ominięcie (!) przeszkody, na przykład... stojącego blisko kolumny prelegenta w celu minimalizacji ryzyka sprzężenia z mikrofonem.

 

Zachowanie dużej odporności na sprzężenia nie było by to możliwe bez wyjątkowej cechy systemów Fohhn Audio – optymalizacyjnych algorytmów redukujących ilość i poziom tak zwanych listków bocznych. Zintegrowany z systemami serii Linea, Focus Compact i Focus Venue układ DSP pozwala zniwelować ilość i efektywność listków bocznych. To wpływa na minimalizację odbić i zasadniczo lepszą kontrolę kierunkowości tych systemów! Jak to zostało zrealizowane?

Listki boczne są naturalnym efektem ubocznym systemów liniowych. Powstają w wyniku przesunięć fazowych zwielokrotnionych źródeł dźwięku w postaci liczby N przetworników, ustawionych w równej odległości między sobą. Listki boczne powstają po bokach w efekcie różnic fazowych między źródłami, dochodzącymi do odchylenia fazy 180°. Stąd przy odległości będącej połową długości fali dźwiękowej, tworzą się listki boczne. Przykładowo, jeśli przetworniki zostały zamontowane w odległości 17 cm między sobą, a jest to połowa długości fali 1000 Hz (34 cm), to przy 16 przetwornikach dla generowanej częstotliwości 1 kHz powstanie 16 listków bocznych. Ale konsekwencją zachowania równej odległości między przetwornikami jest i to, że dla częstotliwości 500 Hz powstanie 8 listków bocznych – między co drugim głośnikiem jest odległość 68 cm odpowiadająca połowie długości fali 500 Hz – 34 cm. Idąc dalej, dla długości fali 136 cm – czyli częstotliwości 250 Hz, przy 16 przetwornikach ustawionych co 17 cm, powstaną 4 listki boczne dla połowy długości fali, czyli 69 cm.

 

Zjawisko to dotyczy także źródeł liniowych o określonej długości grona lub kolumny. Na przykładzie konstrukcji kolumny Fohhn DLI230 – razem liniowe źródło liczące 16 przetworników ma wysokość 176 cm (dolna część zawiera elektronikę w postaci końcówek mocy i DSP). Połowa długości 176 cm to 88 cm, a to połowa długości fali częstotliwości 780 Hz. Dla tej częstotliwości oraz częstotliwości o długości fal będących wielokrotnością dzielnika przez 2, będą tworzyć się listki boczne. Również w tym przypadku optymalizacja wiązki dźwięku w znacznym stopniu ogranicza ilość i zasięg listków bocznych. Dzieje się to oczywiście kosztem efektywności i tym samym wpływa na zmniejszenie zasięgu pracy, ale z drugiej strony pozwala zapanować nad dźwiękiem w trudnych akustycznie lokalizacjach. W wielu lokalizacjach ta cecha systemów Fohhn Audio z kierunkowaniem wiązki dźwięku daje wyraźnie lepsze efekty brzmieniowe, nieosiągalne dla konkurencyjnych rozwiązań. Mogliśmy się o tym przekonać „nausznie” w hali prezentacyjnej, gdzie wiązka dźwięku generowana przez powieszony na wysokości niecałych 3 metrów moduł DLI230 po odpowiednim ustawieniu centrum wiązki, „omijał” nas stojących z mikrofonem w pobliżu kolumny, skutecznie pokrywając dźwiękiem przestrzeń od 5. metra do 20. metra.

 

Szczególną cechą systemów z kierunkowaniem wiązki firmy Fohhn Audio to możliwość rozdzielenia wiązki dźwięku na... dwie wiązki :-) Co ciekawe, w generowaniu obu wiązek biorą udział wszystkie przetworniki! Mieliśmy okazję przekonać się o skuteczności tego rozwiązania w – w hali prezentacyjnej była 3-metrowa platforma umieszczona z tyłu hali. Rozdzieliliśmy wiązkę generowaną przez DLI230 na dwie: jedna pokrywała przestrzeń od 4. do 18. metra „na parterze”, a druga celowała w zasymulowany „balkon” na wysokości 3 metrów na 20. metrze. To działa!

Ogromne znaczenie dla dokładności kierunkowania wiązki i koherencji tej wiązki ma pierwotne źródło dźwięku w postaci przetworników. Niesamowitą sprawą jest to, że w systemach DLI, Fohhn wykorzystuje pełnopasmowe przetworniki o średnicy 4”. Przykładowo 1-drożny zestaw DLI230 z 16 przetwornikami 4” pracuje w zakresie 60 Hz – 17 kHz przy spadku -10 dB. Prace nad tym przetwornikiem trwały ponoć 2 lata. Charakteryzują się dużym skokiem membrany (long throat) i są niezwykle efektywne – kolumna DLI230 z 16 przetwornikami 4” potrafi wygenerować maksymalny poziom SPL na poziomie 130 dB/1m (wg normy IEC 60268-2, sygnałem testowym jest szum różowy trwający 20 ms o zakresie pasma o oktawę wyżej od punktu odcięcia filtru dolnozaporowego).

 

Te same przetworniki 4” w ilości 32 sztuk w dwóch pionowych rzędach po 16, są montowane w serii Focus Modular. Znajdują się w module FM/I-400, który może pracować w trybie pełnozakresowym od 60 Hz do 17 kHz (-10 dB), lub jako moduł średnio-niskotonowym w połączeniu z wysokotonowymi modelami kolumn FM/I-100 (8 driverów 1” w falowodach) lub FM/I-110 (16 driverów kompresyjnych w falowodach). W połączeniu z wysokotonowymi modułami, FM/I-400 gra do 1 kHz, a od 1 kHz do 20 kHz moduł wysokotonowy FM/I-100 lub FM/I-110. Focus Modular to już większy „zawodnik”. O ile efektywny zasięg DLI230 kończy się na 30 metrach, a z włączoną optymalizacją wiązki niwelującą listki boczne po 20 metrach, to Focus Modular jest w stanie efektywnie zagrać nawet na 60 metrów i dalej – w zależności od konfiguracji. Dość przytoczyć szczytowe wartości max SPL z odległości 1 metra dla poszczególnych modułów: 148 db (@1 m) dla wysokotonowego FM/I-110, 142 dB dla wysokotonowego FM/I-100 oraz 134 dB dla pełnozakresowego modułu FM/I-400, który może również pracować w trybie średniotonowym w konfiguracji z modułami FM/I-100 oraz -110. W konstrukcji Focus Modular w sekcji DSP wykorzystywane są również filtry FIR.

Fohhn Focus Modular doczekał się dodatkowych modułów średnio-niskotonowych. Te „dostawki” podpierają dół pasma tak, by nie było potrzeby zmuszać kolumn z przetworników 4” do pracy poniżej 200 Hz. W ofercie jest m.in. moduł low-mid DLM-300 wyposażony w 4 przetworniki 6.5”.

 

Fohhn Focus Venue otwiera nowy rozdział w firmie. System obejmuje dwa moduły:

- Fohhn FV-100 – moduł wysokotonowy jest wyposażony w umieszczonych w specjalnie zaprojektowanych falowodach połączonych z tubami 16 przetworników typu driver kompresyjny: 8 x 1” (cewka 1.75”) oraz 8 x 1.5” (cewka 4”); jako napęd służy 16 końcówek mocy 250 W klasy D sterowanych 16 kanałami DSP; Max SPL: 150 dB

- Fohhn FV-200 – moduł średnio-niskotonowy wyposażono w 8 wooferów 10” o długim skoku membrany umieszczonych w tubowych sekcjach; jako napęd służą 4 końcówki mocy 1000 W klasy D sterowanych 4 kanałami DSP; Max SPL: 145 dB.

Dzięki zastosowaniu technologii falowodowo-tubowej uniknięto powstawania filtrów grzebieniowych (comb filters). Wyjątkową, uwielbianą przez realizatorów cechą systemu Fohhn Focus Venue jest to, że ma w pełni kardioidalną charakterystykę – czytaj: nie gra do tyłu. Zawdzięcza to autorskiej technologii Convertible Dispersion Technology (CDT) wykorzystującej specjalne komory w układzie tubowym przetworników. Ta technologia znalazła zastosowanie w nisko-średniotonowych modułach FV-200. Faktycznie, za modułami nisko-średniotonowymi następuje redukcja pełnego pasma rzędu 16-18 dB (!). Zmierzone... Warto wspomnieć, że technologia CDT została również wykorzystana przy konstrukcji zestawów point source Fohhn PT-70, które miałem możliwość testować m.in. w warunkach bardzo akustycznej Auli UAM w Poznaniu. W tym przypadku redukcja propagacji w tył sięga 12 dB. To znakomity rezultat biorąc pod uwagę, że to pasywna technologia.

Podobnie jak pozostałe systemy z Beam Steering 2.0, również Focus Venue umożliwia kierunkowanie w zakresie +/-40°, ustawienie wysokości wiązki od 0° do 90°, zdefiniowanie centrum akustycznego wiązki, ustawienie niesymetrycznego kształtu wiązki, uaktywnienie optymalizacji niwelujących listki boczne oraz możliwość wygenerowania dwóch wiązek.

 

System jest w pełni skalowalny. Można łączyć moduły w pionie, można je wieszać obok siebie. Od strony praktycznej – braliśmy udział w instalacji i podwieszaniu systemu. Moduły są dostarczane na wózkach dolly z dużymi wygodnymi kółkami. Na koncerty w ramach letniego festiwalu muzycznego w Rottenburg am Neckar system składający się z dwóch modułów FV-200 i jednego FV-100 na stronę, przyjechał w przyczepce :-) A subbasy w ilości 8 sztuk PS-850 w busie.

 

Podwieszenie stałokątowego systemu nie stanowiło żadnego problemu. Zrobiliśmy to we trzech – Adam Cieplak, jeden z właścicieli systemu oraz ja. Warunek – musi być możliwość podjechania pod wyciągarkę. Noszenie ważącego 135 kg modułu FV-200 lub 92 kg modułu FV-100 było by średnią przyjemnością...

 

Systemy mają dobrze zaprojektowane osłony przeciwdeszczowe – okazały się one bardzo przydatne, gdyż oba koncerty odbyły się w deszczu, a nawet podczas silnej burzy... Systemy wyszły z tego absolutnie bez żadnego problemu, cały czas pracując.

 

Inżynierem systemu był Ralf Freudenberg. Mam ogromny szacunek dla tego specjalisty. Nie tylko ma wiedzę i umiejętności, ale przede wszystkim SŁYSZY. I słucha... Oba koncerty odbywały się w zamkniętej przestrzeni Rynku w Rottenburg am Neckar. Pokrycie nagłaśnianej przestrzeni odpowiednio skierowaną wiązką dźwięku sprawiło, że całkowicie uniknięto niepożądanych odbić od kamienic. Rzeczywiście, w takich zamkniętych przestrzeniach system z kierunkowaniem wiązki sprawdza się rewelacyjnie.

 

Ralf zaproponował interesującą konfigurację subbasów: 3-rzędowy end-fired z tylnym basem w układzie podwójnej kardioidy. Niezwykle efektywny system do przodu, cechujący się przy tym zwiększoną redukcją propagacji w tył. Na scenie panowała ABSOLUTNA cisza :-) Nie tylko dzięki technologi CDT w module nisko-średniotonowym, ale również dzięki takiej konfiguracji basów. Było to szczególnie wartościowe drugiego dnia koncertowego z orkiestrą symfoniczną, z kwintetem opiętym na DPA 4099 – wszyscy znamy ósemkową charakterystykę kierunkową tego mikrofonu dla 200 Hz, tak nielubianą przez realizatorów w niewielkich przestrzeniach blisko nagłośnienia... Na tej scenie ta cecha DPA 4099 nie stanowiła absolutnie żadnego problemu.

 

Mieliśmy posłuchać systemu Fohhn Focus Venue podczas koncertów. Pierwszym był koncert jazzowy Charles Lloyd Quartet. Faktem jest, że dobrym dźwiękiem mogliśmy się bardziej nacieszyć podczas próby i w pierwszym kwadransie koncertu, gdyż... tuż po rozpoczęciu koncertu nadciągnęła potężna burza i silny zacinający deszcz. Mimo to koncert się odbył, słuchacze zgromadzili się w większości na scenie.

 Następnego dnia odbył się koncert muzyki klasycznej. Na scenie zasiadła Wirtemberdzka Orkiestra Filharmoniczna z Reutlingen. Mogliśmy wysłuchać takie dzieła, jak:

- Sibelius, Finlandia
- Debussy, Petite Suite
- Fauré, Suite Pelléas et Mélisande
- Brahms Violinkonzert
- Mendelssohn Schottische
- Williams, Star Wars

I na koniec dzieło Haendel'a - Fireworks. Wraz ze wspaniałym pokazem ogni sztucznych :-)

 

I ponownie powtórzył się scenariusz z dnia poprzedniego, jednak tym razem deszcz był o wiele łagodniejszy, więc mogliśmy bez problemu i z ogromną przyjemnością wysłuchać koncert. To, na co wszyscy obecni zwróciliśmy uwagę, to ogromna naturalność brzmienia orkiestry po korekcie wystrojenia systemu dokonanej przez Ralfa. To naprawdę znakomity fachowiec, do tego nie ma oporów, by dzielić się wiedzą i doświadczeniem. Wiadomo mi, że będzie gościć w Polsce na szkoleniu z konfiguracji i strojenia systemów Fohhn Audio – GORĄCO polecam udział w tym szkoleniu! Ja z pewnością go nie opuszczę :-)

 

Fohhn Audio otwiera wkrótce w Polsce nowy rozdział – już za kilka tygodni za sprawą firmy DWS Projekt do naszego kraju trafi system Focus Venue. W pierwszej kolejności będzie można go wysłuchać na jesiennej trasie koncertowej Bass Astral x Igo.

 

Warto jeszcze wspomnieć o autorskim systemie dźwięku przestrzennego 3D firmy Fohhn Audio. Nazywa się IOSONO 3D i pracuje w oparciu o procesor IOSONO IPC100 i dedykowany rejestrator i odtwarzacz. W hali demo Fohhn Sound Lab znajduje się instalacja obejmująca 24 kolumny LX-100 oraz 18 punktowych źródeł na suficie LX-10. Całość jest napędzana przez 12 4-kanałowych końcówek mocy z 48 kanałami DSP. Możliwości matrycowania dźwięku są ogromne. Po zamknięciu oczu faktycznie czuje się, jakbyśmy byli włożeni w zaprojektowaną przestrzeń i otoczeni przez dźwięki... Cudowne uczucie. System ten znakomicie sprawdzi się w nowoczesnych teatrach. Warto się mu przyjrzeć bliżej...

Konsekwencja Fohhn Audio w dopracowywaniu autorskich rozwiązań technologicznych i dbałość o najwyższą jakość oferowanych produktów umacnia markę. Kolejny krok, jakim jest budowa nowej potężnej siedziby, stworzy jeszcze szersze pole do rozwoju i ekspansji. Potężne laboratorium dźwiękowe, komora bezechowa, sala koncertowo-prezentacyjna, wreszcie laboratoria projektowe, logicznie i według nowoczesnych norm zaprojektowany dział produkcyjny, magazyn, dystrybucja i marketing – wszystkie te działy będą miały w nowej siedzibie idealne warunki do pracy i rozwoju.

Spójrzcie na fotografie z budowy zamieszczone w galerii na końcu artykułu – widać na nich ogromny rozmach, ale i sensowny projekt organizacji pracy fabryki i firmy. Nie mogę się doczekać wizyty w nowej siedzibie, by moc w koncertowych warunkach wysłuchać systemów Fohhn Audio. Podobno otwarcie nowej fabryki ma nastąić jeszcze w tym roku...

Dystrybutor: Fohhn Audio Polska